Is werken in de informele sector business as usual?

Geschreven door Lynn Hamerlinck op 12 juli 2021

In Europa is de zomervakantie begonnen. Wie weet ben je zelfs al op je bestemming aangekomen, indien je dit jaar op reis gaat. Nadat je een verfrissende sangria kocht bij een straatkraampje, heb je op het strand nog een strooien hoed op de kop getikt die je thuis vergeten was. Je hebt nu twee mensen gesteund die hard werken om de eindjes aan elkaar te knopen. Zij werken in de informele economie, wat voor ons business as usual lijkt, maar is het dat ook voor hen? 

De Internationale Arbeidsorganisatie schat dat meer dan 2 miljard werkenden wereldwijd actief zijn in de informele sector. Onder de informele economie verstaan we het geheel van economische activiteiten, bedrijven, banen en werkenden dat zich afspeelt buiten de wet of bescherming van de overheid. Mensen die werken in deze informele of grijze economie zijn vaak niet beschermd door arbeidsrechten en -contracten, en hebben geen recht op sociale voordelen zoals een pensioen, gezondheidszorg of ziekteverlof. 

Dit komt voornamelijk voor in ontwikkelingslanden, waar 90% van de arbeiders in deze onbeschermde arbeidsmarkt werken, en in opkomende landen, waar 67% van de arbeid informeel is. Ook in ontwikkelde markten, zoals in Nederland, werkt zo’n 18% van de beroepsbevolking in de informele economie.

Al zijn informele arbeiders niet per definitie arm, van de 1.7 miljard armen in de wereld zijn de meesten afhankelijk van hun werk om te overleven. En aangezien informeel werk een groot probleem blijft in ontwikkelingslanden, benadrukt dit het belang van tewerkstelling als middel in de strijd tegen armoede en voor economische groei.

 

Mythe: Informeel werk speelt zich enkel af in de schaduweconomie

Verschillende benamingen, zoals “cash-in-hand”, “geheim”, “schaduw”, en “onwettig”, worden gebruikt om te verwijzen naar activiteiten die deel uitmaken van de informele economie. Dit komt doordat ze plaatsvinden in een niet-geformaliseerde ruimte en niet geregistreerd zijn of verborgen worden voor de overheid voor de belastingen.

Ook al zijn arbeiders in de informele economie kwetsbaar, de sector draagt bij aan vele producten en activiteiten die deel uitmaken van onze samenleving en gemiddeld zorgen voor 25% tot 50% van het niet-agrarisch bruto binnenlands product (BBP), afhankelijk van het land. Een groot deel van de informele economie levert met andere woorden een grote bijdrage aan de formele economie.

 

Onontgonnen potentieel

Er zijn verschillende arbeidsprofielen die werken in de informele economie, zo zijn er zelfstandige ondernemers met een informeel bedrijf - dat zijn bijvoorbeeld mensen met een klein niet-geregistreerd bedrijf of meewerkende familieleden, en informele werknemers - zoals huishoudelijke hulp, werknemers zonder vaste werkgever en ongeregistreerde arbeiders. Sommige mensen zijn werkzaam in de informele sector om registratie en belastingen te vermijden, maar voor velen is informeel werk eerder een noodzaak dan een keuze.

In ontwikkelingslanden werkt meer dan de helft van de beroepsbevolking in de informele sector. Ze verdienen minder en hebben geen arbeidscontracten of recht op sociale bescherming. Toch zorgen net zij vaak voor dynamiek in de economie. Ze zijn flexibel en creatief, en bewijzen hun veerkracht door belangrijke basis arbeid te verrichten om te overleven of zich te specialiseren in een ambacht. Voornamelijk in ontwikkelingslanden en opkomende landen zorgt de sector voor enorme mogelijkheden tot werkgelegenheid en inkomen. Dit onontgonnen potentieel aan enthousiaste ondernemers verdient erkenning van hun achtergrond en ambities. 

Voor vele jongeren betekent een informele baan vaak een eerste stap naar de arbeidsmarkt. Zij hebben vaak geen middelen om een baan te zoeken en hiervoor te solliciteren. Informele activiteiten kunnen ook iemands inkomen verhogen, zo geven vele leerkrachten naast hun baan nog privéles aan kinderen uit de hogere middenklasse.

 

Ongelijkheid

Onderzoek door Women in Informal Employment: Globalizing and Organizing (WIEGO) toont aan dat mensen van armere huishoudens vaker informeel werk verrichten. WIEGO stelt ook vast dat op basis van hun inkomen velen eigenlijk tot de middenklasse behoren. Bijvoorbeeld in Vietnam, daar werkt 30% van de middenklasse voornamelijk in de informele sector. Vaak zijn dit ondernemers van wie het inkomen redelijk ver boven de armoedegrens ligt. Toch lopen zij dagelijks tegen problemen aan die je kan linken aan armoede, zoals het vinden van een degelijke woning of toegang krijgen tot overheidsdiensten.

Informeel werk is ook te linken met genderongelijkheid. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd op de informele en kwetsbare arbeidsmarkt. Ze verrichten meer onzeker en onderbetaald werk en hebben twee keer zoveel kans als mannen om meewerkend familielid te zijn. Eerder schreven we over hoe vrouwelijke ondernemers wereldwijd een drijvende kracht kunnen zijn achter groeiend bbp en de uitdagingen die hen ervan weerhouden te groeien. 

 

De gevolgen van werken in de informele sector

Werken in de informele sector heeft helaas verregaande gevolgen voor zowel de werknemer als de samenleving. Naast lagere lonen zijn je rechten bij het verrichten van informeel werk ook kwetsbaarder en moeilijker te verdedigen. Het kan dus op meer manieren leiden tot armoede dan door inkomen alleen. De OESO stelt vast dat de meeste mensen die informeel werken onvoldoende beschermd zijn tegen risico’s zoals gezondheidsproblemen, onveilige arbeidsomstandigheden en de kans om zonder inkomen te vallen. 

De samenleving levert ook een stukje vooruitgang in door het bestaan van informele arbeid. Wanneer er veel informaliteit is, loopt de overheid belastinginkomsten mis die ze kunnen gebruiken voor de ontwikkeling en verbetering van de sociale zekerheid. Met deze inkomsten en bijdragen zouden ze ervoor kunnen zorgen dat werknemers eerlijke arbeidsomstandigheden met redelijke werktijden en een veilige werkplaats hebben, en een salaris ontvangen conform hun vaardigheden en baan.

  • De belangrijkste negatieve gevolgen van de informele economie zijn voor een persoon:

1) Lager inkomen 2) Kwetsbare basisrechten 3) Geen gezondheidszorg 4) Geen werkloosheidsuitkering 5) Onvermogen om toegang te krijgen tot krediet of wettelijke financiering

  • Voor de samenleving zijn de belangrijkste negatieve gevolgen:

1) Vermindering van belastinginkomsten 2) Minder mogelijkheid tot het ontwikkelen van sociale zekerheid op basis van belastingen en bijdragen 3) Tragere economische groei

 

Is het formaliseren van informeel werk de oplossing?

Het formaliseren van informaliteit kan economische en sociale ontwikkeling en groei bevorderen. En toch is formaliseren niet de enige weg vooruit. Als overheden al het informele werk verbieden zonder gereglementeerde alternatieven te voorzien zou dat heel veel mensen in extreme armoede drijven. De OESO helpt beleidsmakers om dit probleem op te lossen en stimuleert het scheppen van meer en betere banen voor iedereen. Ze adviseren om steun te verlenen aan de werkende armen in de informele economie, formele structuren efficiënter en flexibeler te maken en meer formele banen te creëren.

Volgens de OESO moeten overheden informeel werk erkennen zoals het is en de belemmeringen wegnemen waardoor mensen hun levensomstandigheden niet kunnen verbeteren. Dit kan door het rechtssysteem te verbeteren, sociale bescherming te bieden en maatregelen te treffen. Het is ook essentieel om het beleid af te stemmen op de lokale samenleving en rekening te houden met de behoeften van de mensen die er informeel werk verrichten. 

“Het is essentieel en dringend om de informaliteit aan te pakken en te werken aan inclusieve economische ontwikkelingen om armoede wereldwijd terug te dringen”, zegt het IMF. Toch wordt het uitstippelen van een doeltreffend beleid om informaliteit aan te pakken bemoeilijkt door de complexiteit ervan, zowel tussen de verschillende landen als binnen hetzelfde land. De informele economie ontstaat als reactie op kenmerken die landspecifiek zijn, waardoor er geen pasklare wereldwijde oplossing voor bestaat.

Aangezien zulke veranderingen vele jaren kunnen duren zijn oplossingen en beleid op korte termijn nodig. Eén oplossing hiervoor is de groei van legale arbeidsmarkten in ontwikkelingslanden en opkomende landen te promoten zodat meer werknemers in de formele, beschermde economie kunnen werken. Een andere oplossing is door participatie te stimuleren, zoals het project bij Warwick Junction Market in Durban in Zuid-Afrika. Op de markt staan meer dan 7,000 informele marktkramers. Zij konden hun inbreng geven bij het reorganiseren van de infrastructuur van de markt en handelsrechten verwerven dankzij juridische bijstand.

Als impact investeerder kan je bijdragen aan banencreatie in opkomende landen door te investeren via crowdfunding platforms zoals Lendahand. Hiermee ondersteun je kleine ondernemingen zodat zij hun lokale economie kunnen laten groeien. Je kunt bijvoorbeeld investeren in MFI’s, microfinancieringsinstellingen, die ervoor zorgen dat kleine bedrijven, vrouwen op het platteland en huishoudens met een laag inkomen toegang krijgen tot financiering om hun bedrijf te doen groeien en de lokale levensomstandigheden kunnen verbeteren.

Binnenkort lees je hier meer over het werk dat zij doen in een overzicht van de MFI’s in ons portfolio. 

 

 

Sources:

ILO
OECD
WIEGO
The Conversation
Williams, Williams and Martinez

Ontvang onze nieuwste blog posts direct in je inbox

Vul je e-mail adres hieronder in om bij elke nieuwe geplaatste blog een e-mail te ontvangen.